«Да трасцы баялася словаў «рэвалюцыя» і «плошча».». Што я ведала пра Дзень Волі ў дзяцінстве

Мне 19 год. Я, у адрозненне ад Змітра Дашкевіча ці Эдуарда Пальчыса (дый кожнага больш-менш нацыянальна арыентаванага беларуса), не вырасла ў катле са «змагарским зеллем». Усё было наадварот: у маёй сям'і практычна кожныя нацыянальныя сімвалы лічыліся нечым састарэлым і маргінальным. Так, бела-чырвона-белы сцяг бацька пры мне клікаў «сала-мяса-сала» і вельмі ганарыўся гэтым жартам, а беларуская мова лічылася доляй або адарваных ад рэальнасці фрыкаў, або замшэлых прафесараў, якія выжылі з розуму. 

Мне было складана не пераняць гэта ад яго — і калі ў 16 гадоў я сустрэла першага чалавека, які гаворыць на беларускім у рэальным жыцці, трэск парванага шаблону было чуваць у суседнім горадзе. Няўжо мае аднагодкі праўда размаўляюць на гэтай «птушынай» мове? 

Лозунг «жыве Беларусь» бацька лічыў аналагам «Хайль Гітлер» — аднойчы ў дзяцінстве я прамовіла яго ўслых (шэптам), і потым вельмі доўга малілася перад бабулінымі абразамі, каб з-за гэтага ў Беларусь не ўварваліся нацысты. 

Крыху пазней яно стала для мяне эджы [крутым, дзёрзкім] вітаннем для новых знаёмых, якіх мае бацькі пагардліва клікалі змагарамі. 

А яшчэ я да трасцы баялася словаў «рэвалюцыя» і «плошча». Помню, што калі мне было дзевяць, па АНТ круцілі фільм «Плошча. Жалезам па шкле», і мой уражлівы юны мозг з задавальненнем маляваў выяву нацыста з тым самым «сала-мяса-сала» сцягам, які з невядомай мне нагоды захацеў знішчыць Беларусь, у якой усё было добра. Маё ўяўленне пра тое, што ў Беларусі ўсё добра, будавалася на тым, што я была «занадта маленькай для палітыкі» і занадта абмежаванай у доступе да незалежных крыніц.

«БНР не была фікцыяй». Што насамрэч для нацыі 25 сакавіка

Упершыню ў жыцці я выйшла на пратэст 9 жніўня 2020 года і, праўду кажучы, менавіта тады, у 19 гадоў, я ўпершыню ўбачыла бчб-сцяг у «жывым асяроддзі». Тады я не разумела, пры чым БЧБ-сцягі да жадання жыць у нармальнай краіне — яны ўсё яшчэ здаваліся мне архаізмам і артэфактам для крыптагісторыкаў, якія трымаюцца за муміфікаваныя каштоўнасці. 

Праўду кажучы, апроч адчування несправядлівасці і нязгоды з тым, што адбывалася ў маёй краіне ў апошні год, мяне нічога і не натхняла. Якія яшчэ БЧБ-сцягі, пры чым тут нацыянальная спадчына і тым больш беларуская мова? Мяне хвалявалі людзі, якія паміралі ад ковіду, наплявальніцтва вобак студэнтаў і гвалт на вуліцах — іншае пайшло на задні план. 

І толькі праз шмат кіламетраў вулічных маршаў і вялікую колькасць прачытаных артыкулаў я стала даведвацца, што насамрэч значыць БЧБ-сцяг і чаму ўсе так часта згадваюць Плошчу.

Апынулася, што БНР не была фікцыяй, створанай нацыстамі, Каліноўскі ваяваў «за нашу і вашу свабоду», а людзі на Плошчы хацелі таго ж, чаго мы ў дваццатым.

З гэтага сам сабой стала напрошвацца выснова, што значна лягчэй будаваць выяву свету, калі вакол цябе не толькі «фашысты» і «звар'яцелыя маргіналы». Бо менавіта фашыстамі і маргіналамі лічылі заснавальнікаў БНР чырвонаармейцы, якія разганялі з’езд у 1918-м і арыштоўвалі дэлегатаў. 

І нават пазіцыя па БЧБ-сцягу ў іх супадала з пазіцыяй майго бацькі — прыпомніце сабе як НКУСнік Рэзаўскі ў першы дзень з’езда назваў бела-чырвона-белы сцяг «националистической тряпкой».  

Нават калі выказаць здагадку, што БНР увесь гэты час была фікцыяй, прыдуманай нямецкімі захопнікамі, за няпоўны год сваёй дзейнасці яны паспелі адкрыць універсітэт, заняцца справамі ўцекачоў, нарэшце ўвесці пашпарты і адну дзяржаўную мову. І мы нават не пачыналі гутаркі пра развіццё тэатра, беларускіх СМІ, музыкі і культуры. Асабіста я б аддала перавагу такой «нямецкай фікцыі», чым «краіне для жыцця», у якой усё гэта было радасна знішчана.

«Фудкорты, віно і опэн эйр». Як зрабіць Дзень Волі класным святам для зумераў і наогул усіх

Не так даўно ў тыктоку вірусіліся гістарычныя відэа, дзе зумеры гавораць са сваімі продкамі, з якімі іх падзяляе некалькі (часам нават некалькі дзясяткаў) стагоддзяў. І мне, як праўдзіваму зумеру, Дзень Волі таксама напамінае гэты трэнд: ты быццам гаворыш з людзьмі, якія гэтак жа змагаліся да цябе, бачыш у іх вачах гонар, і гэта дае табе сілы і матывацыю нешта рабіць далей. Бо ў іх жа штосьці атрымлівалася — значыць, і ў нас можа атрымацца. 

Строгі і нават трохі скрушны «традыцыйны» фармат святкавання Дня Волі з лозунгамі і шэсцямі не зараджае цябе нечым новым: гэта проста яшчэ адна дробка агнста для і так стомленых і выпаленых людзей. Зумеры (ды й не толькі яны, міленіялы і бумеры таксама ў справе) і так жывуць у свеце сталага existential dread, дэпрэсіі і выгарання — наўрад ці некаму з іх захочацца прыходзіць на свята, якое гэта адчуванне ўзмацняе. Наўрад ці такі падыход зацанілі б і тыя, хто гэта пачынаў.

Дарэчы, вы ведалі, што з'езд, на якім вырашаўся лёс БНР, праводзілі ў Купалаўскім тэатры? Тады мінчукі амаль на два тыдні засталіся без культурнага адпачынку і нават выйшлі на пратэст. Уявіце сабе: вайна ідзе, немцы наступаюць, лёс Беларусі змяняецца на вашых вачах, але паглядзець «Паўлінку» — святое.

Але дастатковае пра мінулае, давайце пра будучыню. Калі (як добра, што ў беларускай няма аналага рускаму «если») Дзень Волі стане дзяржаўным святам, я хацела б, каб яго адзначалі па-еўрапейску. Рабілі б вялікае культурнае свята, куды можна будзе прыйсці з сям'ёй (ідэя не мая, у Беларусі ўжо спрабавалі яе рэалізаваць). Хай гэта будуць фудкорты і віно, опэн эйр з майстар-класамі — беларусам бракуе адчування лёгкасці і гонару за тое, хто мы такія. 

Няхай Дзень Волі ў новай Беларусі стане святам, якога сапраўды чакаеш: каб нарабіць фатаграфій з сябрамі, патанцаваць ад душы пад класную беларускую музыку, пабегаць па горадзе ў пошуках наступнай кропкі AR-квэста і з асалодай слухаць лекцыі, адпачываючы ў чылл-зоне. Я веру, што аднойчы ўсё гэта з намі будзе